تعارض اصل عملی و دلیل اجتهادیتعارض اصل عملی و دلیل اجتهادی، تنافی میان مدلول اصل عملی و دلیل اجتهادی را می‌گویند. ۱ - تعریفتعارض اصل عملی و دلیل اجتهادی، به معنای تنافی میان مدلول آن دو است، مانند: تعارض میان مدلول « اصل برائت شرعی » با مدلول « خبر واحد ثقه ». ۲ - مثالچنان که طبق خبر واحد ثقه ، غسل ارتماسی بر روزه دار حرام می‌شود و از طرفی، چون حکم تکلیفی این مورد به طور قطع معلوم نیست، اصل برائت شرعی «رفع ما لا یعلمون» آن را شامل می‌شود و حرمت را بر می‌دارد. از این رو، اصل برائت شرعی و خبر واحد ثقه، تعارض می‌کنند، زیرا یکی غسل ارتماسی را برای روزه دار حرام می‌داند و دیگری آن را حرام نمی‌داند. در تعارض اصول عملی و ادله اجتهادی، به عقیده مشهور ، ادله اجتهادی از باب حکومت ، بر اصول عملی مقدم است، زیرا با دست یابی به حکم مسئله از راه خبر ثقه و دلیل اجتهادی، شک و جهل مکلف در حکم واقعی ، که موضوع برای اصل برائت شرعی است، به گونه‌ای وجدانی و تکوینی از بین نمی‌رود، بلکه تنها به لسان تعبد و تشریع از بین می‌رود، بر این اساس، مورد شمول، حکومت است نه ورود . ۳ - نکته اولدر نظر مشهور اصولی‌ها ، هیچ گاه میان ادله اجتهادی و ادله فقاهتی تعارض و تنافی محقق نمی‌شود، چون تعارض و تنافی دو دلیل در جایی است که میان آنها تکاذب باشد و این تکاذب هم در جایی رخ می‌دهد که دو دلیل معارض، در عرض یک دیگر باشند نه در طول هم. ۴ - نکته دوممرحوم « شیخ انصاری » در کتاب « فرائد الاصول » دلیل اجتهادی ( امارة ) را بر اصل عقلی وارد می‌داند، زیرا آن دلیل، موضوع اصل را که عدم بیان می‌باشد، به صورت تکوینی و وجدانی از بین می‌برد. [۱]
علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، مغنیه، محمد جواد، ص۴۳۰.
[۳]
الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ایروانی، باقر، ج۴، ص۳۶۷.
[۴]
ادوار اجتهاد، جناتی، محمد ابراهیم، ص۳۸۵.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۱۹، برگرفته از مقاله «تعارض اصل عملی و دلیل اجتهادی». |